Schandalig is het dat jonge Europeanen, niet eens altijd van vreemde origine, dwepen met zelfmoordaanslagen, met het verbranden van mensen in stalen kooien en met Osama Bin Laden. Dat soort overtuiging hoort hier niet thuis. We moeten er alles aan doen om ze te bestrijden: bestrijden door gewelddadige uitwassen de kop in te drukken, maar vooral door zelf opnieuw trotser onze Europese waarden uit de dragen en door die waarden weer een belangrijke plaats in ons dagelijks leven te geven.

De strijd tegen radicalisme begint met de strijd tegen de luiheid in de hoofden van de mensen.

Ga maar eens na: hoeveel Europeanen zijn in woord en in daad toegewijd aan de Europese kernwaarden: burgerzin, gelijkheid, solidariteit, vrijheid, vrede en democratie? Hoeveel jonge Europeanen beseffen nog hoe pijnlijk de strijd van hun voorouders was om die kernwaarden af te dwingen, de strijd tegen dictatuur, de strijd tegen uitbuiting, de strijd voor gelijke rechten tussen man en vrouw?

Hoeveel jonge Europeanen zijn zich ervan bewust dat deze waarden geen verworvenheid zijn? Hoeveel Europeanen beseffen dat de toekomst van die waarden afhangt van ons engagement als burgers vandaag?

Moslims zonderen zich vijf keer per dag af om te bidden tot hun god. Velen doen daar smalend over, weliswaar nadat we ons voor de vijftigste keer die dag tot onze smartphone hebben gewend voor wat virtuele aandacht.

Misschien vindt u dat kort door de bocht, maar het is hoegenaamd geen slecht idee om enkele keren per dag een stap terug uit de drukte te zetten: misschien niet om te bidden, maar om na te denken over de zin van wat we doen, om ons opnieuw voor de geest te halen dat we als vernuftige wezens de taak hebben om onze talenten zo goed mogelijk te ontwikkelen en om respectvol met elkaar om te gaan.

Neem eens wat meer tijd voor filosofie en zingeving

Wij hebben onze religie laten schieten, maar laten het vaak na om de leegte op te vullen. Dat weegt.

Onderzoek toont aan dat gelovige mensen een duidelijker doel in het leven hebben – en net dat is een cruciale factor in ons welbevinden.

Mensen met een doel in het leven staan steviger in de wereld. Het bewustzijn van doelen en waarden zou onze samenleving ook sterker maken als lotsgemeenschap en het gemakkelijker maken om bruggen te slaan naar gematigde gelovigen van welke godsdienst dan ook. Het zou opnieuw duidelijker worden wat ons bindt en waarom het de moeite loont om ons in te zetten voor het algemeen belang.

We zouden dus beter wat bezorgder zijn over de zwakte van ons geloof in Europese kernwaarden dan over de vermeende sterkte van de radicale islam. Indien we Europa’s morele braakland gaan inzaaien met haat, dan verzaken we aan onze taak om verder te bouwen op de waarden en de normen waarvoor miljoenen Europeanen in de voorbije eeuwen gevochten hebben. Er moet in onze samenleving opnieuw meer ruimte komen om stil te staan bij de dingen die er écht toe doen.

Laten we jongeren opnieuw vertrouwd maken met onze geschiedenis. Ze moeten die geschiedenis kennen, maar vooral herkennen hoe zij onze samenleving vorm gaf, wat de betekenis is van bijvoorbeeld de 102.00 Stenen van Kamp Westerbork; van het standbeeld van de ‘Duitse dame’ op de Rotterdamse begraafplaats Crooswijk of van de liberale staatsman Johan Rudolph Thorbecke, vereeuwigd op zijn sokkel onder de platanen van het Amsterdamse plein dat naar hem is genoemd. Een samenleving zonder geschiedenis is als een boom zonder wortels.

Laten we meer tijd maken voor filosofie, levensbeschouwing en zingeving, om in de scholen na te denken over hoe onze keuzes tot stand komen, over de waarde van onze waarden, over de zin en onzin van wat we de dag ervoor op de televisie zagen. Zoals Amerikaanse scholen beginnen met een eed aan de vlag, kunnen wij de dag aanvatten met een eerbetuiging aan onze kernwaarden – door erover te reflecteren.

Laten we ook meer tijd maken om burgerschap te cultiveren. We zouden een aantal feestdagen waarvan de betekenis ons ontsnapt opnieuw echt moeten vieren. We zouden een vaste grondwetdag kunnen invoeren, geen vrije dag, maar een dag waarop we met collega’s, familieleden en vrienden nadenken over onze rechten en vooral ook over hoe we de samenleving sterker kunnen maken over de verschillende overtuigingen en religies heen. Als enkele miljoenen burgers elkaar op die manier vinden dan wordt het lastig om ze uit hun evenwicht te brengen. Als enkele tientallen miljoenen burgers dat doen, wordt dat nog moeilijker. Als 500 miljoen burgers dat zouden doen, dan kan geen enkel soort radicalisme ons verwoesten.

Jonathan Holslag    26 oktober 2015

Jonathan Holslag is schrijver en docent internationale politiek aan de Vrije Universiteit Brussel.

Open in print-vriendelijk formaat.