Een schrede is technisch gezien hetzelfde als een stap. Toch heeft schrijden een geheel andere gevoelswaarde dan stappen. Even flink doorstappen is er niet bij als je het over schrijden hebt. Maar plechtig stappen is ook lachwekkend. Naar mijn gevoel heeft schrijden meer te maken met je gemoedstoestand en je omgeving. Eventjes niet opgejaagd worden, die tijd nemen om je tegelijkertijd zowel lichamelijk als geestelijk te verplaatsen. Want niet alleen voldoende tijd is van belang, maar ook voldoende ruimte. Want haast en je ergens doorheen wringen heeft niets met schrijden te maken, doet er zelfs afbreuk aan. Het is de tijd en de ruimte die we elkaar gunnen die voortschrijden mogelijk maakt. Het is ook de tijd die je jezelf gunt, tijd om je te onttrekken aan de dagelijkse beslommeringen. Je zou het vakantietijd kunnen noemen, even de tijd stilzetten.
Ook een stoet schrijdt voort, al dan niet op de maat van muziek. Enerzijds ingetogen omdat er een reden is voor een stoet, anderzijds ingehouden omdat iedereen zich aanpast aan de langzaamste. Dat hoeft niet opgelegd te worden dat doe je gewoon, uit respect. In een bruiloftsstoet heb je tijd om te mijmeren over je eigen bruiloft, te fantaseren over je toekomstige bruiloft. In een begrafenisstoet herinner je de overledene, je gestorven dierbaren en zie je oude bekenden weer. ‘Wat is tante Zus oud geworden zeg,’ en zomaar even vergeten dat jouw klokje ook niet stilgestaan heeft. Maar als je dan na de plechtigheid weer terugloopt, wat losjes gegroepeerd, want terug loop je niet in een stoet. Daarna loopt het bij een kopje koffie met stoet bijna altijd uit op soort een reünie. ‘Jullie moeten toch maar snel eens langskomen’. Eigenlijk weet je al dat hier zelden wat van terecht komt en zie je elkaar pas weer op een volgende plechtigheid, want elke keer wordt iets van eenzelfde strekking gezegd. Bijna hetzelfde maar net niet helemaal. Als er maar tijd genoeg overheen gaat zul je een keer opmerken dat het niet meer over dezelfde dingen gaat als vroeger. Dat de trend verschuift, of zelfs een trendbreuk optreedt. Als het om meetbare zaken gaat kun je het voortschrijdend gemiddelde bijhouden om die trend zichtbaar te maken.
Door een herhaling van feiten, situaties, gebeurtenissen of handelingen kan voortschrijdend inzicht ontstaan. Je eerdere standpunt pas je dan aan omdat je nieuwe kennis of ervaringen opdoet. Voortschrijdend inzicht ontstaat bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van een visie. Telkens als je met mensen spreekt hoor je bevestiging van wat je al wist, maar ook nieuwe dingen. Dan ontwikkel je een nieuw inzicht, een voortschrijdend inzicht. Dat gebeurt niet rennend of stevig doorstappend, maar schrijdend, schrede voor schrede. Als je te snel voortholt, ben je wel eerder klaar, maar kun je essentiële zaken missen. De vraag is dan wel wanneer je klaar bent en voldoende inzicht verworven hebt. Het was Karl Popper die stelde dat alle kennis een tijdelijk karakter heeft, hetgeen thans algemeen geaccepteerd wordt. Hoe vaak een theorie ook opgaat, deze blijft slechts geldig tot het tegendeel zich manifesteert. Een beroemd voorbeeld komt van de waarneming van witte zwanen en men tot het inzicht komt dat alle zwanen wit zijn. Vanuit dit inzicht maakt men de stelling ‘Alle zwanen zijn wit’. Volgens Popper hebben stellingen (wetten of wetmatigheden) slechts een tijdelijke geldigheid. Want zodra er een zwarte zwaan opduikt is de stelling van de witte zwanen naar de gallemiezen, naar de barbiesjes. Dit nu is voortschrijdend inzicht.
Precies hier zit het probleem met overeenkomsten en contracten. Niet alleen met en tussen marktpartijen, maar ook andere afspraken zoals een coalitie-akkoord of aanbesteding. Als er met veel moeite een haalbaar compromis is bereikt, kun je dan met voortschrijdend inzicht het bedongen compromis nog bijstellen? Of je sluit een dik contract met een middellange looptijd en door veranderende omstandigheden voldoet de gesloten overeenkomst niet meer, dan kun je wel eens veel spijt krijgen van je contract of je bindend compromis.
Zo star werken echter wel marktpartijen, dat is de schaduwzijde van marktwerking. Als je hiermee niet soepel kunt omgaan, is deze starheid de aanzet tot de volgende crisis. De nadelen van marktwerking los je daarom niet op door méér marktwerking (trend) maar door aanpassing aan voortschrijdend inzicht.
Jan Fondse