Iedereen heeft wel iemand in zijn of haar omgeving aan wie je je kon spiegelen, die een voorbeeld voor je is of was. Iemand aan wie je denkt en aan wie je zou willen vragen ‘wat zou jij doen?’, iemand aan wie je misschien nooit gezegd hebt dat je er een voorbeeld aan nam. Vaak ook iemand met wie je je succes zou delen of je zorgen aan zou willen vertellen. Nog zonder een antwoord te krijgen geeft het al een hele opluchting door dit in gedachten te doen. Het zit in onze cultuur, misschien wel in ons mens-zijn besloten.
Van jongsaf aan zijn wij opgegroeid met het leren door voordoen van de ouder, de meester of juffrouw en je mentor en het vervolgens na te doen. Goed voorbeeld doet goed volgen, zo’n spreekwoord zit in onze cultuur gebakken. Het navolgen heet met een moeilijk woord mimesis. Het woord is verwant aan de mime, het toneelspel. De toneelspelers beelden iets uit, een figuur of een situatie, teneinde iets duidelijk te maken. Het belachelijke van vastgeroeste ideeën, komische verhoudingen of de tragiek van het onafwendbare noodlot. Door dit toneelspel wordt de wereld veranderd. Paul Cliteur heeft deze verandering beschreven: de bestaande visie op de wereld noemde hij Mimesis 1, de gebeurtenissen op het toneel Mimesis 2 en de veranderde wereld na de voorstelling Mimesis 3. Als je dit weet kijk je anders naar toneelspel. Het spel verandert de wereld.
Maar met de mimesis is nog iets anders aan de hand. Het leidt ook tot een ander soort gedrag. Wat in de opvoeding en de jeugd een deugd was om van de mimesis te leren en volwassen te worden, kan later omslaan in een negatieve eigenschap.
Als je namelijk zomaar anderen gaat nadoen. Als je jaloers wordt op anderen omdat jij hun voorbeeld niet kunt volgen. Als je buren een nieuw bankstel hebben gekocht, waarom voel je dan een drang om een mooier bankstel te kopen? Als iedereen op school een nieuwe iPhone heeft, waarom ben je dan ineens niet meer tevreden met je eigen toestel. Dat doet het toch nog steeds goed?
Dat heet mimetische begeerte. Je wilde niet echt iets nieuws, totdat je buur, je vriendje of die zakkenwasser waar zo’n hekel aan hebt, wél met dat nieuwe ding loopt te pronken. Dat gevoel hoef ik hier niet te beschrijven, dat kent iedereen wel.
Dat is geen voorbeeldfunctie, dat is hebzucht. Vergeet niet dat veel van die reclamemakers een gedegen opleiding hebben om mensen geld uit de zak te kloppen door onze sluimerende mimetische begeerte flink te stimuleren.
Wie wil er nou een zakkenwasser zijn? Kijk, da’s de kracht van mime.
Jan Fondse