Een snelle blik op de klok en vervolgens de opluchting dat je gelukkig nog zeven minuten hebt, is een beeld dat ieder wel herkent. Het is ook ons tijdsbeeld waarin tijd schaars is en efficiëntie alles bepalend. Al in 1932 schatte de Britse denker Bertrand Russell dat alle nieuw ontwikkelde technologieën de toekomstige mens een zee aan tijd zouden verschaffen. In die toekomst vol door techniek gewonnen tijd zou de mens niet meer dan vier uur op een dag hoeven te werken. De rest van de dag zou hij dan kunnen besteden aan lezen, cultuur, goede gesprekken of gewoon even lekker ontspannen genieten.
Een deel van deze verwachting is nu werkelijkheid. Nooit eerder konden we zoveel dingen in zo weinig tijd doen. En het gaat steeds sneller, wat eerder een dag duurde kan nu in een kwartier, kan nu in een minuut, kan nu in 6 seconden. Even bij iemand aangaan wordt een briefje in de bus, wordt een e-mailtje, wordt een sms-je, wordt een app-je. Maar meer dan ooit gaan we gebukt onder tijdsgebrek. Het is volgens de onthaasting-goeroe Hartmut Rosa de paradox van deze moderne tijd: ‘We hebben geen tijd, hoewel we haar in overvloed winnen’. Het is onze obsessie geworden dat we tijd kunnen verliezen. Maar dat we dat normaal zijn gaan vinden, vind ik pas echt een verlies.
Er is toch meer dan de verlies- en winstrekening als je het over tijd hebt. Je kunt ook tijd schenken, de tijd nemen, tijd maken; dat gaat over het beleven van tijd. Daarentegen gaan tijd reserveren en tijdgebrek weer over kloktijd. Er zijn mensen die de tijd hebben en er zijn mensen die een klok hebben, dat is nu het springende punt. Doordat we geregeerd worden door de klok, versnipperen we onze tijd. Voor ons gevoel gaat de tijd door die versnippering sneller, omdat onze tijdsbeleving gekoppeld is aan de voldoening van een taak te hebben afgerond. Hoe vaak wordt er niet verzucht: ‘ik heb het ontzettend druk gehad en wat heb ik nou helemaal gedaan, weer hele een dag naar de ratsmodee’. Hier botsen dus de gemeten tijd en de beleefde, geleefde, tijd. Het is levenskunst om die twee soorten tijd onder één noemer te krijgen: de gestaag wegtikkende kloktijd en het eindeloos genieten van een onpeilbaar ogenblik.
Jan Fondse