Na een paar dagen met een lekker zonnetje zie je de bladknoppen aan de bomen alweer dikker worden. We gaan weer richting voorjaar. Als ik zo door het bos loop zie ik ook al dat dode blad dat de bomen vorige herfst hebben laten vallen. Eigenlijk een geweldige inspanning van zo’n boom, eerst je hele sapstroom stilzetten en dan een paar maanden later weer op gang proberen te krijgen en er weer nieuw blad ontstaat. Waar is deze hele onderneming eigenlijk het gevolg van; wat is de oorzaak van die bladval? De één zegt dat het komt door het korten en het lengen van de dagen. De ander zegt dat als het sap in de boom blijft, de boom kan doodvriezen in de winter. Misschien weet de boom het gewoon. Durft een boom het aan om in de herfst al zijn blad te laten vallen vanuit de zekerheid dat het weer lente zal worden? En hoe weet een boom dat dan; heeft een boom dan ergens een brein met een geheugen of intelligentie?
Wij zijn de afgelopen eeuwen zo technisch gaan denken dat alles een gevolg is en dus wel een oorzaak moet hebben. Als er ergens iets hapert zoeken we net zo lang tot we de oorzaak van het mankement hebben. We moeten het kunnen verklaren; pas dan hebben we zekerheid. Is de oorzaak slijtage of is het een ontwerpfout? Ook als we beslissingen nemen zullen we alle onzekerheden willen uitsluiten, we nemen geen enkel risico. Dit soort denken is ons helemaal gaan beheersen, we kunnen haast niet meer anders redeneren. Erop vertrouwen dat het wel goed komt is er bij ons niet meer bij; we kijken wel uit! We hebben tenslotte niet voor niets hersens; sterker nog, we zíjn ons brein, dat weten sommigen erg zeker.
Maar nog even terug naar die bomen in het bos. Geen brein, en toch weten de bomen zeker dat ze hun blad moeten laten vallen. Is dit dan een gevolg zonder oorzaak? De oorzaak is te vinden in de afgelopen paar miljoen jaar. In die tijd heeft de boom ‘goed’ werk geleverd. Niet ‘goed’ in onze termen van moreel goed, maar goed in de zin van een stabiel systeem. Blad dat valt vormt humus, er groeien paddenstoelen en de boom floreert. En zo doet een boom dat nu eenmaal, want dat is beschreven, het staat in zijn geheugen gegrift, in zijn DNA.
Onzekerheden geheel uit je leven bannen gaat voorbij aan het gegeven dat juist het onzekere, fragiele karakter van veel menselijke ervaringen het leven waarde geeft. Liefde is zo bijzonder omdat we niet bij voorbaat weten dat ze onzeker en eindig is; juist het feit dat liefde niet vanzelf spreekt, maakt haar tot zo’n waardevol deel van het menselijk leven. Wie alle emoties en onzekerheden uit zijn leven bant, vermindert wel de kans op het onaangename, maar mist ook veel bijzonder goede ervaringen. Het leven zal dan arm en haast onmenselijk worden.
Jan Fondse