Een drogreden (schijnreden, sofisme) is een reden of redenering die niet klopt, maar wel aannemelijk lijkt. ‘Wanneer een Bewys de gedaante van Waarheid met zich brengt en evenwel ons doet dwaalen, is ‘t een Drogreden.’ Isaac Watts, 1757. In het woord drogreden kun je het woord ‘bedrog’ herkennen. Soms wordt een drogreden onbewust gebruikt, omdat anderen dat vaak doen, of het wordt in borrelpraat gedaan. Dan is er geen opzet om anderen door denkfouten te misleiden. Maar als doelbewust drogredenen worden gebruikt, dan wordt op sluwe en slinkse wijze een argeloze gesprekspartner gepiepeld.
Toch is het herkennen van drogredenen niet zo moeilijk als je maar weet waar je op moet letten. Een heel bekende truck is het ontduiken van de bewijslast. De spreker zegt dan bijvoorbeeld: “Ik bespaar u de details.”, alsof het een gunst is dat je onprettige onthullingen worden bespaard of (erger) de spreker mededogen met de toehoorder toont door niet in te gaan op het complexe bewijs met hoge moeilijkheidsgraad. Er wordt dan nog net niet gezegd “Daar zijn jullie te dom voor.” Deze drogreden is bekend geworden onder de naam argumentum ad misericordiam oftewel argument uit barmhartigheid.
Een andere drogreden die gebruikt wordt om de bewijslast te ontwijken is het misbruik van een logische denkfout waarbij iemand beweert dat iets waar is, enkel en alleen omdat het niet als foutief is bewezen, of dat iets foutief is, enkel en alleen omdat het niet als waar is bewezen. Vaak wordt deze drogreden gebruikt om toehoorders te manipuleren door hen tegenargumenten te onthouden. De naam van dit type drogreden is ‘argumentum ad ignorantiam’, oftewel argumenten uit onwetendheid. Als iemand bijvoorbeeld roept dat we overspoeld (tsunami) worden door moslims en tegelijkertijd de toehoorders er onwetend over laat dat het percentage moslims in Nederland slechts 6% is, dan heeft zo’n bewering een valse bedoeling.
Tenslotte nog een drogreden ‘argumentum ad baculum’ ofwel letterlijk vertaald argument van de knuppelen wordt ook wel drogreden van de stok genoemd. Het houdt in dat argument (be)dreigend is. Dit kan in open of in bedekte termen zijn. Een triest voorbeeld hiervan is de argumentatie rond het Dingspilhuus; er wordt telkens gesteld ‘Als het niet voor 1.2 mln kan, gaat het niet door.’ Ook hier wordt de bewijslast ontdoken, want klopt de aanname wel dat het voor 1.2 mln kan? Is het moreel juist om het alleen maar over geld te hebben terwijl er rechten en beloften uit het verleden met voeten getreden worden? Het is toch een bedenkelijke tactiek van een overheid om zo macht te laten gelden terwijl bekend is dat er geen draagvlak bestaat voor het ontwikkelde beleid. Dit heet doordrukken.
Bij het gebruik van drogredenen gaat het om list en bedrog. Door kennis van de drogredenen kunnen bedriegers ontmaskerd worden. Overigens zijn er zo’n 12 typen drogredenen die in allerlei variaties gebruikt worden. Het is net als bij de vogeltjes: Hoe meer vogeltjes je kent, hoe meer vogeltjes je ziet.
Jan Fondse