De betekenisverschuiving van het woord ‘dienen’ is zo groot dat er nu meerdere betekenissen zijn ontstaan. Lange tijd vond ik dat dienen het tegenovergestelde was van heersen. Het was een criterium voor het uitoefenen of aanwenden van macht: macht kun je gebruiken om te dienen of om te heersen. Daarmee zet je heerszucht tegenover dienstbaarheid. Het is te gemakkelijk om dienstbaarheid aan nederigheid te koppelen. Of aan zwakte. Het is juist een sterkte, een kracht, om het contact één op één aan te durven gaan en door aandacht voor de ander te hebben deze uit te nodigen. ‘Vertel je probleem maar, dat lucht is elk geval op.’ Of er oplossingen zijn is een ander verhaal. Maar het klinkt heel anders dan dat er niet gezeurd moet worden en dat ze niet zo stom hadden moeten doen. ‘Rot maar op, het is je eigen schuld’.

Het is precies de kracht van dienstbaarheid die de overgang van macht naar gezag vormt. Het begin van respect. Het bordje dat voor inlichtingen men zich aan het loket nummer acht dient te melden, zal zeker niet bijdragen aan respect voor de te verlenen dienst. Het woordje dienst komt overigens in allerlei samenstellingen voor, van belastingdienst tot kerkdienst en van dienstreis tot dienstregeling. Er is zelfs een dienstensector die als marktpartij door aanbestedingen en winstbejag steeds verder het leven van alledag binnendringt. Hier is de ontkoppeling van dienstbaarheid en dienen haast tastbaar geworden. Pim Fortuyn riep ‘at your service’ (tot uw dienst), maar hij heeft nooit de gelegenheid gehad om daar betekenisvolle invulling aan te geven. Door de heerszuchtige kant van macht, zinloos geweld in plaats van dienstbaarheid, macht uitoefenen omdat je die macht hebt, krijgt angst grip op het dagelijks leven en bedreigt dat. Die voortdurende angst kan uit verschillende hoeken komen, angst om ontslagen te worden, angst om je hypotheek niet te kunnen betalen, angst om je identiteit te verliezen. Angst hebben is iets anders dan bang zijn voor, want angst gaat niet vanzelf over. Daar heb je anderen bij nodig, anderen met aandacht, die de tijd willen nemen om te luisteren. Mensen die dienstbaar durven te zijn, moedige mensen. Want om dienstbaar te kunnen en te durven zijn is moed nodig, de moed om je kwetsbaar op te stellen.

Heersen is veel gemakkelijker. Dan wals je gewoon over mensen heen en luisteren, ja, dat moeten ze zeker. Hadden ze maar niet zo stom moeten zijn om dat contract, die polis of die overeenkomst te tekenen. Eigen schuld.

Maar soms is het helemaal geen eigen schuld dat je in de problemen raakt. Kijk maar eens naar die bewoners van die verzorgingsflat in Groningen die het aangeboden eten niet te pruimen vonden en dus bij iemand anders eten bestelden. Nee, contract is contract, je eet wat we je voorzetten. Basta!

Of nog erger van die jonge vrouw met een ernstige lichamelijke handicap. Gelukkig kreeg ze een Wajong uitkering en een aangepaste woning. Heerlijk op zichzelf gaan wonen. Met hulp van het UWV een leuke baan gevonden. Met haar aangepaste auto kon zij zelf in haar rolstoel naar het werk. Goed nieuws toch? Bijna, want ze moest ’s morgen gewoon om negen uur beginnen, maar de thuisverzorging kwam pas ergens tussen negen en elf. Nou dan maar via PGB zelf zorg geregeld. Zo ontstond het volgende probleem, want de eerste zorg bleek gekoppeld aan de aangepaste woning. Vanwege de alom geprezen marktwerking was de zorg aanbesteed bij de corporatie die ook de aangepaste woning in eigendom heeft. Dus die vrouw kon niet langer in haar huisje blijven. Triest, stom toeval? Nee, blinde machtswellust, wellicht heeft u er andere woorden voor. Dit gebeurde niet in ons dorp, maar het toont wel aan hoe gemakkelijk goede voornemens door marktwerking, machtsmisbruik en kortzichtigheid kunnen sneuvelen.

Is dit dan de nieuwe verzuiling? De mensen die het redden en de mensen die het net niet redden. De hoogopgeleiden versus de laagopgeleiden? De elite en de rest? De nieuwkomers tegenover de gevestigden. De verbinding tussen de zuilen wordt gevormd door mensen die de kracht en de moed hebben om zich kwetsbaar op te stellen. Verlies je dan niet je identiteit van de zuil waar je bij hoort?

Welnee, dienstbaarheid ís je identiteit.

Jan Fondse

Open in print-vriendelijk formaat.