Over zelfredzaamheid

by Jan H. Fondse | 04/11/2017 07:38

Weet je wat ik zo vreemd vind? Dat er wel gesproken wordt over  zelfredzaamheid van de burger en dat ik maar zelden hoor  spreken over de zelfredzaamheid van de medemens. En nooit gaat het over zelfredzaamheid op zich maar altijd over zelfredzaamheid ‘van’ een groep. Is dat dan een eigenschap, een wens of een opdracht? Of wordt het woord gebruikt als excuus of als argument in een bezuinigingsronde? Uit al deze vragen blijkt dat zelfredzaamheid geen waardevrij woord is dat zomaar in elke context gebruikt kan worden. De vraag is of de overheid die zo’n koers kan uitzetten, die iedereen dient te volgen, los gezien kan worden van de ethische waarden in die samenleving.

Zelfredzaamheid is een kwaliteit geworden die beoordeeld wordt aan de keukentafel door professionals van de zorg, welzijn en de overheid. Hoe zelfredzaam je ook bent, aan de keukentafel gaat het in de praktijk om de manier waarop professionals aan jouw zelfredzaamheid betekenis geven. Jij moet zelf invulling geven, je netwerk versterken, een beroep doen op je familie, je kinderen, je buren en desnoods op de postbode.

Daar snap ik helemaal niks van. Want zo ontstaat dus een pijnlijke spagaat. Aan de ene kant de bevestiging van de ik-samenleving, een ieder redt zichzelf maar, terwijl de grens van dit denken bereikt is en nu idealiter gestreefd wordt naar een wij-cultuur. Zelfredzaamheid wordt in de theorie vooral gezien als oplossing voor bezuinigingsvraagstukken en het feit dat de mens eigen regie wil over zijn leven en de zorg die hij nodig heeft (zegt te hebben). De overheid vindt dat gezondheid weer iets van de mens zelf moet zijn. Opmerkelijk is wel dat juist de overheid binnen de zorg enorm stuurt op zelfredzaamheid door middel van wet- en regelgeving. Daar bovenop komt ook nog marktwerking.

Pfffff, zucht…

Eigenlijk helemaal niet gek dat mensen hier tegenop zien. Want het is niet zomaar een gesprekje aan de keukentafel, nee het is het begin van een dossier. Daar is geen sleepwet voor nodig.

Om het ideaal van zelfredzaamheid overeind te houden heeft de overheid een ingewikkelde dubbelrol aangenomen. Aan de ene kant is ze een steunpilaar voor wie het financieel krap heeft en tegelijk is ze een strenge ouder die beoordeelt of er wel genoeg eigen kracht is getoond.

Als de ene constructie na de andere constructie faalt en het hele maatschappelijk gebouw in zijn voegen kraakt, dan is dat een overduidelijk signaal dat met wetten, regelingen en goede bedoelingen niet weg te poetsen valt. Dan zit er fundamenteel iets mis, erg mis. Geen wonder dat het rapport van de ombudsman ‘Geen fraude, toch een boete’ veel mensen aansprak. Zelfredzaamheid betekent ook: goed overweg kunnen met digitale systemen, want contact met de overheid verloopt grotendeels online. Een hoge mate van geletterdheid is ook van belang om de tientallen regelingen voor ondersteuning en hun voorwaarden te begrijpen. Is de burger oplettend, vaardig en punctueel, dan reikt de overheid een hand. Maar kijk je niet elke dag of de overheid een bericht in je berichtbox heeft gezet, ja, dan moet je toch maar eens naar een mantelzorger omzien, of de postbode natuurlijk, want die komt toch elke dag langs. Ja, om de aanmaningen rond te brengen, want een schuld opbouwen bij de overheid is niet zo moeilijk, gewoon niks doen en dat volhouden, tot het bittere einde.

Thomas Kuhn (1922-2002) concludeerde dat een bepaalde denkwijze kan standhouden totdat het aantal tegenstrijdige observaties tot een kritieke hoeveelheid is opgelopen. Daarna is het tijd voor een paradigmawisseling. Een paradigma is een samenhangend stelsel van modellen en theorieën, kortweg een zienswijze. In het geval van de zelfredzame burger lijkt dat punt bereikt. We moeten dus anders gaan denken. Kate Raworth stelt een nieuw denkmodel voor. Wel groeien, maar tot een bepaalde grens, namelijk tot iets volgroeid is. Niet eindeloos doorgroeien.

Daarbovenop zou ik ook kapitaal niet langer willen uitdrukken in geld, maar in aandacht, in presentie. Dan zie je ook dat je sociale kapitaal alleen waarde heeft in een ‘wij’-cultuur.

Daar is het dikke-ik-denken failliet.

Jan Fondse

Source URL: https://www.dieverindialoog.nl/over-zelfredzaamheid/