Over projectificatie

by Jan H. Fondse | 05/11/2018 12:21

Projectificatie wordt gezien als een trend, maar de oudste artikelen dateren al van 1989 (Midler over Renault). De projectificatie van de wereld betekent niet alleen dat de bedrijven meer en meer activiteiten in de vorm van projecten uitvoeren en opleveren, maar dat de maatschappij in zijn geheel meer via projecten doet. Niet alleen de gezondheidszorg, onderzoek, publieke sector, maar ook in het privé leven denken en doen we steeds meer in de vorm van projecten. Het eerste gevolg van projectificatie is dat de diversiteit van de projecten zal toenemen maar ook de diversiteit in het project management. Waren in het verleden de meeste project managers technisch opgeleid, als gevolg van de projectificatie zullen meer en meer mensen van diverse pluimage ook project management gaan praktiseren. Als gevolg daarvan zullen geleidelijk aan ook de project management methodes gaan veranderen.

De schaduwzijde van de projectificatie is dat de werkdruk toeneemt, met de kans van burn-out and andere gezondheidsproblemen van de betrokken rollen. Daarnaast worden relaties tussen opdrachtnemer, opdrachtgever en team minder duurzaam. Want die worden beëindigd van project naar project, al heeft dat natuurlijk ook voordelen. In de loop van de jaren verandert projectmanagement van een gereedschap om verandering te realiseren naar een onderdeel om de strategie te realiseren. Dat heeft grote gevolgen. Succesvolle projectteams die autonoom en krachtdadig opereren kunnen een destabiliserend effect hebben op de permanente (lijn)organisatie. Ook daar moet een weg in gevonden worden om dat in balans te brengen.

In een tijd gekenmerkt door projectificatie huppelt menig wetenschapper van de ene naar de andere projectaanvraag. Daarbij wordt de wetenschapper een nieuwsoortig teammanager, zowel een dienaar van de economie als een gedwongen aanbidder van de publish or perish (publiceer of verga) -filosofie. Radicaal indruisen tegen deze ontwikkelingen gaat vaker samen met professionele zelfmoord dan dat het academisch succes of promotie oplevert.

Experimenteren in een gelaagde omgeving waar zulke hoge verwachtingen over en weer leven, vergt moed en prudentie van zowel toezichthouders als van ondertoezichtgestelden. Bovendien vraagt het van de betrokkenen een open blik en het vermogen steeds weer te bevragen hoe effecten tot stand komen, welke invloeden meespelen en tot welke consequenties de nieuwe werkwijze leidt. Daarnaast moeten de ervaringen uit de experimenten niet alleen worden doordacht om ze robuuster te maken, maar ook overdraagbaar worden gemaakt. Anderen die niet bij het experiment betrokken waren moeten ermee in aanraking komen en er ook over kunnen gaan meedenken; anders zal de steen in de rivier door de kracht van de normale doorstroming ontwrichten en wegspoelen. In het project systeemtoezicht zagen wij dit gebeuren en duidden we als ‘projectificatie’. De ontwikkelingen dreigden niet verder te komen dan het project en leken, alle geschreven rapporten ten spijt, een zachte dood te gaan sterven.

De nieuwe zekerheid van projectificatie Wij zien in Nederweert een fixatie op de uitvoering van projecten, zonder dat goed is  nagedacht over de condities die projecten tot een succes kunne n maken. Alsof het  automatisch goed gaat als het maar een project is. Wij noemen dat projectificatie.  Gebiedsreconstructie lijkt projectmatig weggezet. Dat wil dus zeggen dat het doen van  het project soms een doel kan worden in plaats van één van de middelen om een plan  gerealiseerd te krijgen. Over projectificatie zijn sommige respondenten erg kritisch.  De twee proceskenmerken, vertrouwen in de onzichtbare hand en in de projectificatie,  hebben hun nut  niet bewezen. Dat is voor ons een reden om dieper te graven.  Wij komen dan uit op leren. Leren is niet erg zichtbaar. Het is niet gebruikelijk om over je  eigen leren, je onzekerheid en je onnozelheid te praten. Achteraf heeft iedereen gelijk en  om tactische reden laten we het dan maar zo.  Wij gaan er van  uit dat deze tactiek niet deugt. De rapportage gaat er van uit dat het  procesmatige karakter van reconstructie wordt verklaard door leerprocessen. Dat wil  zeggen dat in de reconstructie niet de inhoudelijke uitkomsten van reconstructie centraal  staan, maar dat het gaat om de gezamenlijke zoek – en leerprocessen.  Tijdens het leerproces worden probleemstelling, doelen, procedures en resultaten van  reconstructie steeds tastbaarder, zo is de veronderstelling. Hoe opener over dat ‘tastbaar  worden’ gesproken word t, hoe sneller er geleerd wordt en hoe sneller het proces van  reconstructie verloopt. Er zijn enkele redenen om dit uitgangspunt in te nemen:

  1. Bij de gesprekken aan de keukentafel benadrukten veel respondenten op lokaal,  provinciaal en landelijk niveau het  procesmatig en lerend karakter van reconstructie.  
  2. De overheid stimuleert interactieve beleidsvorming en de consequentie (en bedoeling)  van interactie is een creatief proces en niet een gepland resultaat.
  3. De notie van processen komt blijkens de punten 1 en 2 veel voor; er wordt echter niet  vaak (of geheel) naar gehandeld. Bij de uitvoering, organisatie en planvorming, wordt op  lokaal, provinciaal en nationaal niveau soms geen, soms weinig en soms veel ruimte  gegeven/ontvangen voor interactieve processen. Dit blijkt uit de gesprekken over de  beelden die respondenten hebben van reconstructie.  

Voor een meer duurzame inbedding van experimenten is het belangrijk om variëteit in organisatievormen te organiseren. Het ‘project’ is op dit moment de meest gebruikte organisatievorm, maar deze heeft als belangrijk risico dat ze tot ‘projectificatie’ leidt. Dat wil zeggen: een versnipperde vormgeving van experimenten, die bovendien tijdelijk is en gebonden is aan van tevoren vastgestelde doelen. Experimenteren gaat er juist ook van uit dat er gaandeweg nieuwe doelen geformuleerd kunnen worden. Er ligt voor alle partijen een belangrijke taak om na te denken over meer duurzame organisatievormen voor transities.

 Jan Fondse

Source URL: https://www.dieverindialoog.nl/over-projectificatie/