Over ont-moeten

by Jan H. Fondse | 10/07/2016 10:01

Wie heeft er nog nooit gedacht ‘Waarom moet ik toch altijd zoveel !?’. Het gaat dan ook nog vooral om wat je jezelf oplegt en wat je telkens weer aan verplichtingen aangaat. Typisch een onderwerp om eens over na te denken in de vakantie. Want waarom wachten met goede voornemens tot oudejaarsdag? Wat zijn onbenulligheden en wat is nu echt belangrijk, wat is de waan van de dag, wat doen we omdat iedereen het doet? En moet dat dan? Een mens kan vrij handelen en zal zich daarom regelmatig afvragen wat hij of zij moet doen. Er zal als vanzelf een gevoel opkomen van verplichting. Dit voelen noemt Kant de plichtservaring. Dit gevoel dringt zich op en vormt volgens hem de essentie van ethiek. Volgens Kant zijn handelingen terug te voeren op basisregels die hij omschrijft als ‘maxime’. Deze maxime geeft aan hoe iemand wil leven en vormt daarmee de moraal die iemand zichzelf oplegt. De maxime kan gebruikt worden als handleiding om goed te handelen. In het kort komt deze neer op de aloude wijsheid van Confusius (551–479 v.Chr.), de gulden leefregel: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’.

Dit betekent dan tegelijkertijd dat er grenzen zijn aan het vrije willen. Dick Swaab is daar duidelijk in; er bestaat geen vrije wil. We zijn voorgeprogrammeerd door ons genen-pakket en door onze opvoeding. Wij zijn ons brein. Hoewel, of toch… Zo simpel is het toch niet. We zijn bijvoorbeeld vrij om te kiezen waar we willen wonen, die keuzevrijheid hebben we. Alleen zijn er een paar mitsen en maren. Is de buurt wel kindvriendelijk, zijn er winkels is de buurt, kunnen we voldoende hypotheek krijgen en kunnen we dat betalen? Dus hoe vrij zijn we, afgezien van onze genen?

Nou, ik denk dat we wel vrij zijn om uiteindelijk een keuze te maken. De buurt, de winkels en de hypotheek zijn de grenzen waarbinnen we kunnen beslissen. We hoeven toch niet tot aan de grenzen van het maximaal haalbare te gaan? En niet in de slikken-of-stikken-fuik te zwemmen? Het is vaak verstandig om een compromis te zoeken van het noodzakelijke, haalbare, wenselijke en mogelijke. Dat vereist denkwerk van wikken en wegen om zo een mening te vormen, vervolgens tot een goed doordachte beslissing te komen.

Als je meerdere beslissingen moet nemen dan is het handig om enige samenhang of zelfs een visie te ontwikkelen. Een doorleefde en doordachte visie, een politiek of strategie zou je kunnen zeggen. Dat gebeurt op vele plaatsen en op sommige plekken wordt dit manifest. Daarom vind ik het heel bijzonder dat twee van zulke plekken met elkaar verbonden worden door een veelzeggend beeld van Wessel Bezemer, uit Eemster. ‘De Denker’ die in de publieke ruimte is gezet en dus buiten de poorten van de academie in vrijheid denkt. Prachtig geplaatst tussen twee afzonderlijke sferen.

Aan de ene kant bij de dokters waar het gaat om de vele beslissingen vanaf de behandeling van een schaafwondje tot aan de grote keuzes over leven en dood. Aan de andere kant, de overkant, op het gemeentehuis waar het gaat over het leven van alledag en bestuurlijke beslissingen. Maar ook het ontwikkelen van beleid en visies over onze samenleving. Wat mooi dat de verbinding tussen die twee sferen gemaakt wordt door ´De Denker’. Een doordachte ontmoeting, niet omdat dat moet, maar omdat het perspectief biedt. Een groots en hoopvol gebaar, bedankt.

Jan Fondse

Source URL: https://www.dieverindialoog.nl/over-ont-moeten/