Over meten

by Jan H. Fondse | 12/10/2017 09:00

Als je plotseling en ongevraagd terecht bent gekomen in het traject tussen de 50 en 65 jaar gaat het steeds meer over meten, tenminste, dat was bij mij zo. Het ging ineens over meten, maten en mate. Dat laatste werd ingegeven door het aflezen van de weegschaal en hoort thuis in de categorie ‘goede voornemens’, maar voor je er erg in hebt zit je alweer een speculaasje te soppen in je koffie met suiker. Andere verschijnselen traden op zoals dat je armen te kort werden om de krant nog fatsoenlijk te kunnen lezen; dat wordt dus een leesbrilletje of iets varifocaals. En ook die broekriem: is die nog meer gekrompen? En wat was mijn boordmaat ook alweer?

Meten is weten, is het gezegde. Dat leidt vaak tot een overvloed aan meetgegevens, maar veel belangrijker dan het meten en het weten is de vervolgvraag: ‘en dan?’. Want het meten is geen doel op zich en het weten evenmin. Zowel het meten als het weten valt in de categorie kennis en de vraag is: wat doe je met die (technische) kennis? De wereld verbeteren, alles naar je hand (kunnen) zetten of wil je er rijk mee worden? Onlangs werd bekend dat er een enorme hoeveelheid kostbare metalen zoals goud gevormd is bij een botsing en samensmelting van twee zware sterren. Er is een wel klein dingetje wat de bereikbaarheid betreft, namelijk de afstand: de net ontstane schat ligt op zo’n 130 miljoen lichtjaar het vandaan. Helaas pindakaas.

De gemakkelijkste manier om iets op te meten is dat je met een liniaal, een duimstok of een meetlint de zaak opmeet. Voor ingewikkelder zaken ga je naar een expert die de meting uitvoert en er vervolgens een verslag van maakt. Hierbij ga je er stilzwijgend van uit dat het om een meetbare zaak gaat en dat je begrijpt wat er gemeten is, anders is de uitkomst van de meting een serie zinloze getallen. Dit is het grote gevaar van een expertmaatschappij; we richten ons tot vakmensen om ontlast te worden van praktische, politieke of economische beslissingen. De expert verdringt, vervangt de praktische en maatschappelijke ervaring. De volgende stap is de ‘life style manager’.

Niet alles kunnen we met een maatstaf benaderen om de maat te nemen en te vergelijken met die ene uniform gemaakte maat: de meter, voorheen de el. De meetwaarde is dan een hoeveelheid uitgedrukt in een getal en een eenheid. Bijvoorbeeld 3,64 meter of 36 milligram. Dat is slechts één vorm van meten. Bij de tweede vorm van meten tracht je zelf de juiste maat vast te stellen. Denk aan de wonderlijke harmonie van klanken die we muziek noemen of aan het harmonisch lijfelijk welbehagen dat we gezondheid noemen. Dat kun je niet met een el, een duimstok of rolmaat opmeten, nee, dat gaat over ‘mate en maat houden’. Deze vorm wordt bijvoorbeeld duidelijk bij het bezoek aan de dokter waar het begint met de kennis-vorm van meten: de weegschaal, de lengte, bloeddruk, buikmaat en de berekening van je ‘body mass index’ . Daarmee weet je wat je eigenlijk al wist, maar niet  wilde weten.

Dan kom je terecht in die andere vorm van meten. Niet de vorm van de experts, maar die andere vorm van meten namelijk de vorm die we kennen als mate, maathouden of matigheid. Want al die adviezen van de dokter zoals stoppen met roken, meer bewegen, minder zoetigheid, meer groente, dat heeft niets met ‘weten’ te maken, want dat wist je wel. Dat is het ‘weten’, dat niet in de categorie ‘kennis’ valt, maar in de categorie ‘wijsheid’.  Dan gaat het er niet om wat je moet doen als je ziek bent, maar wat je moet doen om gezond te blijven.

Hetzelfde geldt eigenlijk voor recepten, voorschriften en regeltjes. Deze zijn opgemaakt door experts en uitvoering leidt tot bekende resultaten. Geen avonturen, lekker veilig. Maar teveel techniek, teveel regels, teveel methode zal de mens zijn flexibiliteit om zelf te oordelen laten verliezen. Slaafse navolging ligt dan voor de hand. Wat blijft er dan van de vrijheid van het individu over?

Angst binnen organisaties? Alles willen borgen? Als daardoor geen eigen initiatief meer ontwikkeld wordt, wat blijft er dan over van het ideaalbeeld van een lerende organi­satie?

Toen de schalkse oude snijder schijnbaar gedachteloos zijn derde speculaasje in de koffie wilde soppen, riep iemand: “Alles met mate!”, en tikte hem met zijn eigen el op de vingers.

 Jan Fondse

Source URL: https://www.dieverindialoog.nl/over-meten/