Over machines

by Jan H. Fondse | 25/09/2017 08:38

Voor degenen die zich zorgen maken over onze toekomst en de dreiging van robots en andere machines heb ik goed nieuws en slecht nieuws. Het goede nieuws is dat machines met een mens-achtig voorkomen, een hoofd, romp en ledematen, een angstaanjagend verzinsel is van de science-fiction industrie en daar zal het wel bij blijven: spannende boeken en films. Zulke machines kunnen onze wereld niet overnemen. Het slechte nieuws is dat andere machines al lang ons bestaan bepalen en, erger nog, ons van hen afhankelijk gemaakt hebben. Stel je eens voor dat alle machines er morgen mee zouden stoppen. Binnen tien weken zal meer dan de helft van de bevolking sterven. Rampzalig wordt het: polders worden niet meer bemalen, elektriciteitscentrales stoppen, geen water uit de kraan, alle transport valt stil. Voedselschaarste, want hoe afhankelijk zijn de boeren van hun machines? O, ja, mobieltjes zijn ook machines. Voor menigeen is dat op korte termijn de grootste ramp, geen WhatsApp, sms of e-mail meer.

Hoe heeft het toch zo ver kunnen komen. Hebben we met z’n allen zitten slapen toen we van machines afhankelijk werden? Hoe lang is dit al aan de gang? Waarom hebben de experts ons daar niet voor gewaarschuwd, zagen die dat niet aankomen?

We moeten een heel eind terug in de tijd om vanaf een afstand goed zicht te krijgen op deze ontwikkeling. De Italiaanse kunstenaar uit de Renaissance Raphaël (ca. 1500) heeft het beroemde fresco geschilderd van de school van Athene. Deze school bestond reeds 450 voor Christus en op het fresco heeft Raphaël de Griekse filosofen Plato en Aristoteles afgebeeld. Hun verschil in opvatting over kennis (Plato) en wijsheid (Aristoteles) leeft tot op de dag van vandaag voort.

Een enkel gebaar symboliseert de kern van hun denken:  Plato wijst naar boven, Aristoteles strekt zijn arm voor hem, met zijn handpalm naar de aarde gericht. Plato symboliseert de speculatieve filosofie doordat hij naar boven wijst, naar het spirituele, het bovennatuurlijke. Aristoteles wijst juist naar de aarde, als bron voor het weten. Ook de boeken die ze in handen hebben verwijzen hiernaar. Plato heeft zijn Timaios (theorie over alles) in zijn hand, waarin hij zijn gedachten over de oorsprong en de schepper van de kosmos uiteenzet, terwijl Aristoteles zijn Ethica (deugden en geluk) in de hand houdt, dat over het juiste gedrag van mensen gaat. Dit fresco verbeeldt dus het voortgaande gesprek tussen kennis en wijsheid. Dat gesprek duurt nog steeds. Niet alleen in de academie, ook daar buiten.

Het is tegenwoordig een reflex van overheden geworden om deskundigen en kennisbureaus te raadplegen als er beslissingen genomen moeten worden. Deze kennis is nodig om voorgenomen beleid te toetsen op haalbaarheid en betaalbaarheid. Eigenlijk dus gewoon neuzen tellen en de meeste stemmen gelden. Daar heb je geen overheden voor nodig, dat kan ook door een machine gedaan worden. Overigens kan het machinale denken ook in organisaties doorklinken. Je kunt dat herkennen aan de termen ‘input’ en ‘output’ in combinatie met ‘protocol’ en ‘procedure’. Dat alles is de taal van experts, kennis-taal dus, vastgelegd in onomkeerbare besluiten.

Wijsheid vindt je daarentegen bij de inwoners, doorleefde ervaring en geen oppervlakkige waarneming van losse momenten. En dat is precies het verschil met machines. Hun kennis is te koop, doorleefde wijsheid vindt je op straat.

Jan Fondse

Source URL: https://www.dieverindialoog.nl/over-machines/