Over cultuur

by Jan H. Fondse | 01/12/2017 16:08

Er wordt heel veel over cultuur gesproken en de laatste tijd ook over cultuurverschillen. Als je ‘Dokkum’ zegt, denk je nu even niet aan Bonifatius of Sonnema, maar aan de landelijke intocht van Sinterklaas en in het bijzonder aan dat stukje snelweg met die klemgereden autobussen. Is het de waan van de dag, het opgeklopte nieuws, waar de media hun brood mee verdienen en de kijkcijfers mee opgekrikt worden? Of gaat het (n)ergens over.

Gaat cultuur niet veel meer over kunst (met een ‘K’ of een ‘k’) in de vorm van theater, muziek, dans, beelden of verhalen? Of is cultuur simpelweg alles wat geen natuur is, alles wat door mensenhanden gemaakt (bedacht) is. Met zo’n simpele tegenstelling als natuur – cultuur, kom je natuurlijk niet weg. Want hoe zit het dan met de tegenstelling cultuur – barbarij? Reeds bij de Romeinen werd er onderscheid gemaakt tussen vormen van cultuur. De ‘agri cultura’ en de ‘cultura animi’. De eerste had betrekking op het bebouwen van het land, het verzorgen en het veredelen. De tweede bezat de betekenis van vorming en veredeling van de geest. Cultuur was dus altijd cultuur ‘van’ iets, datgene wat verzorgd of veredeld wordt. Zo is er ook een werkwoord ontstaan, het cultiveren, dat zoiets betekent als: bewaren, koesteren of verzorgen. Woeste gronden werden gecultiveerd door ze te ontginnen en om te vormen tot bruikbare landbouwgrond. Vandaag de dag spreken we daarom van een cultuurlandschap, zelfs de natuurgebieden zijn eigenlijk cultuurlandschap want landbouwgebied wordt tegenwoordig weer omgevormd (‘teruggegeven’) tot natuurgebied. Daar weten we alles van, want we zitten er midden in. Kennelijk waren we een tikje doorgeschoten in onze nijvere drang tot cultiveren.

En tot ons cultuurgoed behoren natuurlijk ook de klassieke en hedendaagse auteurs, die nog immer fonkelen als ze weer onder het stof vandaan gehaald worden. Afstoffen of vanonder het stof opgraven betekent hier: weer aanpassen aan de smaak van het moment. Dat gebeurt door omzetten naar hedendaags taalgebruik en aansluiting zoeken bij wat er nu leeft (en boeit). Alleen in de orthodoxie, waar men nieuwlichterij verfoeit, houdt men klopjacht op alles wat vreemd is aan de oorspronkelijke overtuigingen.

Dan ligt de volgende vraag eigenlijk wel voor de hand: is er cultuur te bespeuren in het hedendaagse, in de neiging achter het eerste het beste aan te hollen in die geweldige communicatie-bubbel waar alles mogelijk schijnt en niemand meer weet hoe het werkt. Het beeld is dominant geworden en is machtiger dan ooit. Toch heeft het woord haar vroegere gezag nog niet helemaal verloren. Het scherm is niet de dood van het schrift. Lezen blijft ook in de digitale maatschappij van fundamenteel belang. Maar dan wel anders, een andere cultuur zou je zeggen.

De cyberspace is onafhankelijk verklaard als de nieuwe geestelijke ruimte. Ouderdom staat hier niet meer gelijk aan ervaring, wie oud is mist juist de ervaring, nu het mensdom zich in een nieuw milieu beweegt. Klik, klak, klaar is het nieuwe adagium. Wie oud is, is niet langer een vat vol wijsheid en kennis, een levend geschiedenisboek, de nestor van het boek, maar is gehandicapt. De jonge lichting ziet de volwassene als digitale buitenstaander, als stuntel en onbenul waarop vanuit de cyberspace meewarig wordt neergekeken. Jongeren hebben andere bronnen van plezier en kennis: tv, pc, iPads, iPhones en tablets. Verschillende dingen tegelijk doen en steeds minder lang je aandacht bij hetzelfde houden.

Gelukkig zijn er nog rituelen die onze cultuur vorm en kleur geven. Dan bedoel ik niet de nationale vlag in de Tweede Kamer of de verplichting ons volkslied mee te zingen. Wel bedoel ik de mini- en micro-rituelen, zoals dat je je meisje laat voorgaan als je een deur door gaat. Even de deur openhouden voor iemand achter je. Of dat je opstaat als ouderen nergens meer een zitplaats vinden. Als vrouwen zich voor de spiegel staan op te tutten geeft dat geen recht op wangedrag, maar nodigt uit om een compliment te geven.

Een glimlach is geen aanmoediging voor een #MeToo nominatie. Vrouwen mogen zich laten zien, zonder schroom of weggestopt. De angstcultuur dat andere mannen zich zullen vergrijpen aan je vrouw mag er nooit toe leiden dat je ze opsluit of verbergt.

Of je dat alles nu cultuur, wellevendheid of beschaving noemt maakt me niet uit. Maar het is wel het verschil tussen samen leven en samenleven.

Jan Fondse

Source URL: https://www.dieverindialoog.nl/over-cultuur/