by Jan H. Fondse | 18/06/2018 12:40
Begrip en begrijpen zijn woorden die veel op elkaar lijken en toch ook weer niet. Begrip heb je en begrijpen doe je. Maar het is niet het zelfde. Een voetballer die op het punt van scoren staat, begrijpt dat een tegenspeler hem onder de grasmat wil schoffelen, maar hij (of zij natuurlijk) heeft er geen begrip voor. En de scheidsrechter, als die het ziet, ook niet; die fluit en trekt een kaart. Dat begrijp ik nog wel en ook wel begrip voor die kaart Maar als iemand de automotor laat draaien tijdens het winkelen omdat anders de airco het niet doet: dat begrijp ik, maar daar heb ik geen begrip voor.
Zo op het eerste gezicht lijkt begrijpen meer thuis te horen in het hokje waar ‘snappen’ en ‘weten’ zit, terwijl begrip meer in de sfeer van goedkeuren en instemmen zit.
Als begrip hebben iets anders is dan ‘snappen’, wat is het dan wel. En waar komt het begrip dan vandaan? Wat is het verschil tussen een begrip, het begrip en gewoon begrip. Je zegt niet ik heb er een begrip voor, maar ik heb er begrip voor. Je zegt ook niet ik zal je het begrip tonen, maar gewoon begrip tonen.
Wat kleur is en wat warmte is, zijn begrippen die we op een of andere manier hebben meegekregen. Ook het begrip beleefdheid en eerlijkheid hebben we meegekregen. In eerste instantie zijn die begrippen ons autoritair bijgebracht. Die autoriteit lag thuis bij ouders of op school bij de juf en meester. En in proefwerken en examens werd gekeken of je de verschillende begrippen goed begrepen had. Simpel, als je teveel fouten had moest het nog een jaartje over. Een aardbei niet rood noemen maar blauw, is gewoon fout. Het komt toch niet in je op om te zeggen: ‘maar ik vind dat ‘ie blauw is, dat is mijn goed recht, ik mag vinden wat ik wil,’ Hier zeg je natuurlijk dat het absurd is om te zeggen dat aardbeien blauw zijn; zo wordt elk gesprek zinloos. Er is hier geen sprake van intolerantie: die term is hier niet op zijn plaats, het is gewoon fout om aardbeien blauw te noemen. Het gedeelde begrip is de basis voor de normen en waarden van alledag en is dus niet alleen kennis van zaken, maar fungeert ook als sociale smeerolie.
Begrippen komen vaak voor in paren, arm-rijk; nat-droog; licht-donker. Vaak wordt een begrip beschreven door de tegenstelling te benoemen. Zo zie je dat elk begrip in een netwerkje zit: een begrip is verbonden met andere begrippen. Volgens Koningsveld (1987) staat elk begrip voor een mini theorie; zowel sociaal als natuurkundig begrip. Kennis van gedeelde begrippen maakt het mogelijk om met elkaar te praten en van gedachten te wisselen. Je hoeft dan niet telkens van voren af aan iets uit te leggen, maar je kunt met elkaar verder komen door vanuit bestaande, begrippen stapjes te zetten.
Maar soms is de rek er uit, dan kom je niet verder meer. Dan helpt het niet om door te gaan op de bestaande paden en is er nieuwe begripsvorming nodig. Een nieuw idee zogezegd.
Vooral bij ontwikkelingen in de samenleving moet je oppassen dat je zo’n nieuw idee niet opknipt in stukken en daarna de details gaat beoordelen. Want als je samenlevingsvraagstukken opknipt in delen, is het maar de vraag of je die delen ooit weer bij elkaar krijgt. De som der delen is vaak meer dan de afzonderlijke delen. Wat je dan mist, is de bedoeling achter het idee. ‘De les van decennia traditioneel organiseren is dat het ‘opknippen’ van maatschappelijke gehelen ertoe leidt dat er te veel van de werkelijke vraag verloren gaat. De “echte” vragen die spelen in de levens van mensen worden niet gehoord. Het achteraf opnieuw aan elkaar plakken van al die delen levert ook niet hetzelfde resultaat op. In het knippen gaat iets verloren dat niet meer terugkomt door het weer samen te brengen.’
Het moderne zoeken naar de vraag achter de vraag staat gemakkelijk het echte, belangstellende, luisteren in de weg. Veelal wordt de vraag beoordeeld naar de (on)mogelijkheden van beschikbare ‘begrepen’ oplossingen. Dit is dan veelal de context waarmee men luistert. Is dat dan begrip hebben?
Jan Fondse
Source URL: https://www.dieverindialoog.nl/over-begrip/
Copyright ©2024 Diever in Dialoog unless otherwise noted.